برج آزادي

● اولين آسمانخراش ايران سال هاست در بزرگ ترين ميدان خاورميانه جا خوش کرده است
 

39 سال است که در بزرگ ترين ميدان بيضي شکل خاورميانه زندگي مي کند. خيلي ها کنارش عکس يادگاري گرفته و مي گيرند. با اينکه مدتي است برايش رقيب بلند قدي پيدا شده اما همچنان بين ايرانيان محبوب است. برج آزادي اولين و بلندترين آسمانخراش ايران است. اين برج چهار طبقه، ديدني هاي زيادي دارد اما از آنجا که قامتش هميشه جلوي چشم ماست خيلي ها از داخل آن بي خبرند. خبرنگار و عکاس سرنخ سري به اين نماد قديم تهران زدند تا گزارشي از شگفتي هاي اين برج تمام ايراني تهيه کنند.
محبوب ترين برج ايران است؛ خيلي ها از اين برج خاطره دارند. برج آزادي همان طور که از نامش هم پيداست در غرب تهران و در مرکز ميدان آزادي قرار گرفته است؛ ميداني به وسعت 65 هزار متر مربع. روزها و شب هاي زيادي است که اين برج شاهد عبور و مرور مردم است؛ مردمي که شايد تا به حال يک بار هم پايشان را داخل اين نماد قديم تهران نگذاشته اند. شايد خيلي هايشان هم نمي دانند داستان ساخت اين برج چيست. ماجراي ساخت اين برج برمي گردد به سال ها پيش، يعني سال 1345 خورشيدي. آن زمان با توجه به نياز کشور براي ساخت نماد ملي در پايتخت، يک مسابقه طراحي بين معماران ايراني برگزار شد. معماران خبره زيادي در اين مسابقه شرکت کردند و طرح هاي زيادي پيشنهاد شد. همين ماجرا باعث شد انتخاب بهترين طرح به کار دشواري تبديل شود اما بالاخره از ميان طرح هاي پيشنهادي طرح معمار 24 ساله اي که به تازگي از دانشکده هنرهاي زيباي دانشگاه تهران فارغ التحصيل شده بود برگزيده شد و کار ساخت برج آزادي کليد خورد.

● برج کاملاً ايراني
 

کار ساخت بناي برج آزادي در يازدهم آبان 1348 آغاز شد تا يکي از نمادهاي محبوب ايران خلق شود. مصالحي که در ساخت اين برج استفاده شدند همه از داخل کشور تهيه شدند تا اين بنا کاملاً ايراني باشد. کار ساخت اين پروژه ملي در 26 دي ماه 1350 به پايان رسيد. براي ساخت اين برج همه جوانب بررسي شد تا بعدها مشکلي پيش نيايد؛ مثلاً همان طور که مي دانيد برج چهار طبقه نزديک فرودگاه مهرآباد قرار گرفته است؛ بنابراين برج بايد طوري ساخته مي شد تا براي هواپيماها مشکلي ايجاد نکند. به همين دليل ارتفاع آن از سطح ميدان 45 متر در نظر گرفته شد. معماري اين برج هم در نوع خودش بي نظير است. معماري آن تلفيقي است از معماري دوران هخامنشي، ساساني و اسلامي و حتي طراحي فضاي ميداني که برج در آن ساخته شده هم از معماري اصيل ايراني- اسلامي بي نصيب نمانده است؛ « آبنماها و حوضچه هاي غربي- شرقي و درختکاري هاي اطراف ميدان از معماري باغ هاي ايراني الهام گرفته شده اند. آبنماها هم از روي بهترين نمونه ها يعني آبنماي باغ فين کاشان طراحي شده اند.» اينها را مينا اکبري جاويد، مدير روابط عمومي برج آزادي مي گويد. او نه سال است که در اين مجموعه کار مي کند. به گفته اکبري طرح لانه زنبوري اي که فضاهاي چمن کاري شده در اطراف برج را هم در برگرفته، از روي طرح داخلي گنبد مسجد شيخ لطف الله اصفهان است. جالب است بدانيد ميدان آزادي به وسيله گذرگاه زيرزميني اي که در ضلع شرقي برج پيش بيني شده است به معابر اطراف راه دارد.

● استخوان بندي بتني
 

معماران برج آزادي آن چنان با سليقه کارشان را انجام داده اند که از هر زاويه اي به برج نگاه کنيد شاهد زيبايي بي نظير آن هستيد. نقشه هاي ماهواره اي هم زيبايي هاي برج را تأييد مي کنند. اين نقشه ها يک فرم هشت ضلعي از برج را نشان مي دهند. وقتي اين فرم هشت ضلعي با فرم بيضي شکل ميدان ترکيب مي شوند ارتباط بصري زيبايي را به وجود مي آورد؛ «فرم هشت ضلعي سابقه اي ديرينه در معماري ايران زمين دارد و نمونه هايش را مي توان در بناهاي معروفي مثل گنبد سلطانيه در زنجان و کاخ خورشيد در کلات نادري ديد.»استخوان بندي برج آزادي از جنس بتن است. علاوه بر بتن در ساخت نماد قديم تهران از سنگ ها و مصالح ايراني هم استفاده شده است؛ «در نماي برج آزادي از 25 هزار سنگ سفيد استفاده شده که تمامي آنها از معادن منطقه جوشقان اصفهان استخراج شده اند. طراحان برج اين سنگ ها را در 15 هزار شکل متفاوت به کار گرفته اند. آنها براي ساخت اين بنا فقط از مصالحي که در کشورمان وجود دارد استفاده کرده اند.» علاوه بر کاربرد سنگ در نماي برج، درهاي اصلي برج آزادي هم که حدود هفت تن وزن دارند از سنگ هاي گرانيتي ساخته شده اند. اين سنگ ها از همدان و کردستان به محل ساخت برج منتقل شده اند.

● ضد زلزله همراه با دو آسانسور و 277 پله
 

برج تماماً ايراني آزادي چهار پايه دارد؛ داخل دو تا از اين پايه ها آسانسور تعبيه شده اما در دو پايه ديگر که به صورت ضربدري مقابل هم قرار گرفته اند راه پله ساخته شده است؛ يعني چيزي حدود 277 پله که شما را به بالاي برج مي رساند. در ساخت اين بنا هندسه دوران ساساني و اسلامي به وضوح ديده مي شود؛ «قوس بيضي شکل اصلي نماي شرقي- غربي برج نمادي از قوس هاي عصر ساساني مانند ايوان مدائن (طاق کسري) است. به علاوه قوس جناغي شکل بالاي برج و کاربندي هاي ميان اين دو قوس هم که با کاشيکاري هاي فيروزه اي رنگ و طرح پر طاووسي خودنمايي مي کنند از نمادهاي اصلي معماري دوره اسلامي هستند.» با اينکه معماران برج براي زيبايي آن سنگ تمام گذاشته اند اما اين ماجرا باعث نشده آنها به فکر استحکام برج نباشند. به گفته مدير روابط عمومي برج آزادي، قطر سنگ هايي که روي برج کار شده اند در قسمت پايين برج 25 سانتي متر و در قسمت هاي بالا 11 سانتي متر است. علاوه بر اين سنگ هاي مقاوم، براي استحکام بيشتر برج از بتن آرمه هم استفاده شده. در واقع برج آزادي يکي از اولين بناهايي است که در ايران با اين حجم عظيم بتن آرمه ساخته شده. به همين دليل اين بنا در برابر زلزله ايستايي و مقاومت بالايي برخوردار است.

● تهويه طبيعي
 

همه ديوارهاي برج به وسيله بتن هاي تيشه اي و صاف پوشانده شده اند. در طبقه چهارم برج مي توان از طريق پنجره هاي شش ضلعي اي که در اين طبقه تعبيه شده دور تا دور ميدان آزادي را تماشا کرد؛ «در طبقه چهارم، گنبد زيبايي از ميان فرم هشت ضلعي پشت بام بيرون زده که در حقيقت از طبق سوم برج در ارتفاع 33 متري شروع و تا بالاي پشت بام در ارتفاع 46/25 متري ادامه پيدا کرده است. اين گنبد که با کاشي کاري بسيار زيباي فيروزه اي رنگ پوشيده شده، به نوعي برگرفته از گنبدهايي است که در معماري مقبره ها و امامزاده ها به کار گرفته مي شده اند. گنبد رادکان غربي و قابوس در گلستان، گنبد رادکان شرقي در قوچان و گنبد مسجد خانقاه در فارس نمونه اي از اين گنبدها هستند.»
طبقه چهارم برج به ظاهر معماري ساده اي دارد اما وقتي دقيق تر نگاه کنيد متوجه مي شويد که فضاهاي خالي مستطيل شکلي که به صورت عمودي دور تا دور اين طبقه قرار گرفته اند برگرفته از بادگيرهاي ايراني اي هستند که در يزد بيشتر به چشم مي خورند. پنجره هاي شش ضلعي لانه زنبوري شکل هم در واقع با الهام از جايگاه ديده بان ها و نگهبانان قلعه هاي قديمي ساخته شده اند؛ «گنبد فيروزه اي رنگ در اين طبقه به حالت دوراني ساخته شده. به اين خاطر که وقتي باد از ميان پنجره هاي زنبوري شکل و بادگيرها به داخل اين طبقه وارد شد، از طريق همين گنبد به صورت دوراني و از پشت بام به خارج هدايت شود. در واقع معماري اين طبقه يک نوع تهويه طبيعي را در اين قسمت به وجود آورده است. حتي سازندگان برج براي زمان بارندگي هم راهکاري داشته اند تا آب از پشت بام به داخل طبقه چهارم نفوذ پيدا نکند. يعني وقتي باران به داخل بيايد، آب از شيارهاي گنبد فيروزه اي رنگ به طرف آبراهه اي که در اطراف گنبد قرار داده اند هدايت مي شود. به اين ترتيب آب از اين مسير به بيرون ريخته مي شود. بنابراين با اين تدبير بارندگي باعث فرسايش قسمت هاي مختلف طبقه چهارم نمي شود.» معماران برج آزادي خيلي حساب شده کارشان را انجام داده اند تا يکي از ماندگارترين و تکميل ترين بناهاي ايران را خلق کنند.
در طبقه سوم برج آزادي يک سالن تشريفات وجود دارد. براي ساخت سقف گنبدي شکل اين طبقه هم براي اولين بار در کشور از بتن سفيد استفاده شده است. در ارتفاع 23 متري از سطح زمين طبقه دوم برج قرار گرفته و پشت ديواره هاي شيب دار اين طبقه، کاشيکاري هاي پر طاووسي شکل نماي برج را تزئين کرده اند؛ «کاربندي هاي موجود در قسمت هاي مختلف مجموعه و به خصوص طبقات برج، همگي برگرفته از کاربندي هاي دوره اسلامي است؛ مانند بناهايي مسجد وکيل شيراز( قرن 12 هجري) و گنبد سراي امين الدوله در کاشان(قرن 13 هجري).»

● ورود از در شرقي
 

بعد از معرفي طبقات بالاي برج نوبت به طبقات زيرين آن مي رسد. اما قبل از رفتن به زير زمين برج بهتر است بدانيد که براي وارد شدن به برج آزادي بايد از دو زيرگذر که در قسمت شرقي و شمالي ميدان آزادي واقع شده اند استفاده کرد. به اين ترتيب با پايين رفتن از پله ها وارد زير زميني مي شويد که شما را به برج و طبقاتش مي رساند؛ «بازديد کنندگان معمولاً از در شرقي وارد برج مي شوند و کارمندان و پرسنل هم از در شمالي.»
سالن هاي متنوعي که زير برج وجود دارند از ديگر قسمت هاي ديدني بناي آزادي هستند و شما قبل از اينکه به پايه هاي برج برسيد بايد از ميان اين سالن ها عبور کنيد. اگر از قسمت شمالي وارد زير زمين بناي سفيد آزادي شويد، اولين جايي را که پشت سر مي گذاريد سالني است که به نام سالن اقوام معروف است. دور تا دور اين قسمت را با تابلوهاي نقاشي تزئين کرده اند. به گفته اکبري در راهروي اقوام آثار هنرمندان به صورت دوره اي نصب مي شود. در کنار اين تابلوها، چند ويترين در داخل ديوارها تعبيه شده که آثار و صنايع دستي شهرهاي مختلف و انواع و اقسام سازهاي سنتي در آنها خودنمايي مي کنند. افرادي که به مطالعه علاقه دارند هم مي توانند از کتابخانه اختصاصي برج استفاده کنند. اين کتابخانه که 212 متر مربع از زير زمين برج را به خود اختصاص داده در مجاورت نگارخانه قرار دارد؛ «قسمت عمده کتابخانه آزادي را کتاب هايي با زمينه هاي فرهنگي، هنري، تاريخي، اجتماعي و معماري اسلامي تشکيل مي دهند که به زبان هاي فارسي، انگليسي و فرانسه هستند.» زيرزمين برج آزادي يکي از پربازديدترين محل هاي برج است؛ چرا که نگارخانه، راهروي تکنولوژي، سالن آمفي تئاتر يا مولتي ويژن، سالن تشريفات، ايران شناسي، گذرگاه پيشينيان، موزه تالار کهن و سالن سيموليشن در اين محل قرار دارند. در مجاورت کتابخانه، سالني وسيع با پاسيويي بسيار زيبا قرار دارد که يک آبنماي زيبا هم در آن قرار گرفته. اکبري مي گويد معماري ويژه و نورپردازي اين سالن موجب شده که از آن به عنوان فضايي بسيار مناسب جهت برگزاري نمايشگاه ها و ارائه آثار هنرمندان استفاده شود؛ «با وجود اينکه در بيشتر طبقات برج همکاران ما براي راهنمايي بازديد کنندگان حضور دارند و مي توانند اطلاعاتي را در خصوص اين نماي ملي در اختيار آنها بگذارند، بازديد کنندگان مي توانند با امکاناتي که ما در راهروي تکنولوژي گذاشته ايم، اطلاعات جامعي درباره برج به دست بياورند.» راهروي تکنولوژي بين پرسنل برج به سايت معروف شده است؛ «در راهروي تکنولوژي دو سالن قرينه اي مدور قرار گرفته که سقف آنها با تلفيقي از معماري سنتي و مدرن و طاق گنبد گونه با گوشه سازي هاي سنتي ايراني- اسلامي طراحي و ساخته شده است. در مرکز هريک از اين سالن ها، فضايي مدور با 28 صفحه نمايش رايانه اي قرار داده ايم و بازديد کننده با قرار گرفتن روي صندلي هاي مقابل صفحه به بانک اطلاعاتي پر و پيماني در خصوص وقايع انقلاب، معماري برج آزادي و ايران شناسي دسترسي پيدا مي کند.» البته در اين راهرو بازديد کنندگان ضمن هدايت به سمت سالن هاي دانستنيها و نمايش مي توانند با نمونه هايي از تکنولوژي هاي پيشرفته امروزي هم آشنا شوند. روبات پاسخگو، پانل بخار ليزر و سيستم هاي IVS که در اين راهرو قرار گرفته اند، نمونه هايي از تکنولوژي مدرن در اين بخش هستند.

● سينما چهاربعدي
 

سالن آمفي تئاتر يکي ديگر از محل هاي جالب زير زمين برج است که آن را به نام مولتي ويژن هم مي شناسند. اين سالن در عمق 15 متري از سطح زمين قرار گرفته؛ «طول اين سالن 50 متر و عرضش 24 متر است. سالن مولتي ويژن به پيشرفته ترين فناوري هاي نمايش مجهز شده و به صورت چند منظوره مورد استفاده قرار مي گيرد.» از اکران فيلم هاي سينمايي گرفته تا اجراي تئاتر، کنسرت، برنامه ها و مسابقات تلويزيوني، برگزاري همايش هاي مختلف، نمايش ليزر و نمايش مولتي در اين سالن برگزار مي شود. برنامه مولتي ويژن شامل نمايش صحنه اي، نمايش ويدئو، اسلايد، نور، صدا و نمايش ليزر است!
سينما سيموليشن يکي ديگر از ديدني هاي مجموعه آزادي است. گنجايش اين سالن منحصر به فرد که اولين تجربه سينماي چهار بعدي در ايران محسوب مي شود 51 نفر است. در اين سالن فيلم هاي سينمايي که به وسيله کدهاي مخصوص جهت حرکت و واکنش هاي مختلف صندلي ها تنظيم شده، براي مخاطبان به نمايش در مي آيد؛ «اين سالن توسط متخصصان داخلي راه اندازي شده و سيستم آن ديجيتال باکس است. اين سيستم متناسب با استانداردهاي تصويري جهان بوده و داراي سيستم اکوستيک صدا و دالبي فراگير است. در اين سينما سه پرده زاويه ديد را براي بيننده فراهم مي کند.»
سالن ايران شناسي هم يکي ديگر از محل هاي ديدني برج آزادي است؛ محلي که نقشه و ماکتي از سرزمين پهناور ايران زمين طرح کلي اش را تشکيل داده است. بازديدکنندگان در اين بخش توسط ريل هاي متحرک که روي نقشه به حرکت در مي آيند به تماشاي طرح هاي حجمي و تصاوير مختلفي از مراکز تاريخي، مذهبي، صنعتي، بعضي از ويژگي هاي اقليمي، تنوع جغرافيايي و فرهنگي ايران مي نشينند؛ « در قسمت شمالي ماکت، آبنمايي با کاشيکاري و سنگ کاري بسيار زيبا وجود دارد که نمادي از درياي خزر است و در قسمت جنوبي هم حوضچه هايي به چشم مي خورد که نشانگر خليج فارس و بخشي از درياي عمان است.» از هر سالن موزه آزادي که بگذريد از موزه تالار کهن به راحتي نمي توانيد بگذريد چرا که در اين قسمت شما مي توانيد شاهد زيباترين مجموعه از سنگ هاي دنيا باشيد. اينجا سالني است با فضايي گسترده که در قسمت زير برج قرار گرفته است. 25 ويتريني که از آنها جهت نمايش مجموعه هاي فرهنگي هنري و اشياي باستاني استفاده مي شود هر بازديد کننده اي را ميخکوب مي کنند؛ «در حال حاضر موزه ديدني سنگ و گوهر در اين تالار قرار گرفته که شامل 371 نوع سنگ و گوهر قيمتي است که در نوع خود بي نظيرند.»
منبع: همشهري سرنخ، شماره 55